29 Ekim deyince aklıma ilk, Atatürk’ün sözlerinden şu ikisi gelir: “Benim en büyük eserim Cumhuriyet’tir.”

Türkiye Cumhuriyeti’nin temeli kültürdür.”

Bu iki söz hem Atatürk’ün yaşamının anlamını hem de o en büyük eserin ruhunu özetliyor.

Cumhuriyet’in getirdiği devrimleri, kültürel değerleri çıkardığınızda geriye ne kalır?

Hiç...

Cumhuriyet bir bina ise onun kültürü de bütün iç mimari unsurlarıdır.

Böyle bir bütünlükle bakmadığımız zaman Cumhuriyet erozyona uğramaya başlar.

* * *

Atatürk’ün temellerini attığı Cumhuriyet kültürünün harcı neydi?

Bu harcın elbette pek çok malzemesi vardır. Ben ilk sıraya şunu koyuyorum:

Atatürk’ün okuma alışkanlığı.

Atatürk’ün kitaplarla dostluğu onunla röportaj yapan gazetecilerden, resmi temaslar kuran diplomatlara kadar her kesimin dikkatini çekmiştir.

Çanakkale Savaşı’nın en çetin günlerinde Mustafa Kemal’le görüşmek için cepheye giden gazeteci Ruşen Eşref Ünaydın, odasını şöyle tarif ediyor:

“Yazıhanesinin üzerinde bir Çerkes kamasının yanı başında Balzac’ın Colonel Chabert’i, Maupossant’ın Boule de Suif’i, Lavedan’ın Servir’i duruyordu.”

Atatürk, Çanakkale’den Sakarya’ya cephelerde, savaş gereçlerinin yanında kitap sandıkları bulunduruyordu.

Ankara’da Meclis binası hazırlanırken ilk, kütüphanesi açıldı. Yunus Nadi, Ziya Gökalp, Veled Çelebi kitap bulmakla görevlendirildi.

* * *

Atatürk’ün yaşamı boyunca okuduğu saptanan kitaplar listelendi, gösterime de açık hale getirildi.

Anıtkabir Derneği’nin yaptığı çalışmaya göre Atatürk, 3997 kitap okudu. Bunların 2151’i Anıtkabir’de, 1741’i Çankaya Köşkü’nde, 102’si İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde, 3’ü Samsun Gazi İl Halk Kütüphanesi’nde.

Atatürk’ün okuduğu kitaplardan altını çizdiği bölümler, yanına düştüğü notlar, ansiklopedik bir çalışma olarak bir araya getirildi. Her biri 500 sayfalık 24 cilde sığdırılabildi.

O ciltlerde neler yok ki?.. Van Tarihi’nden Darwincilik’e, Nil-Mısır Medeniyeti’nden Anadolu Halk Türküleri’ne...

Çalışma odamda o ciltlere bakarken şöyle derdim:

“Atatürk okudu, okudu, okudu, modern bir Cumhuriyet dokudu!”

29 Ekim’de Anıtkabir’i ziyaret edenlerin mutlaka Atatürk’ün okuduğu kitaplar bölümüne de gitmelerini, bakmakla kalmayıp bildiğim kadarıyla taksitle de satılan o ciltlerden edinmelerini dilerim.

Mustafa BALBAY
Cumhuriyet - Ankara