Asansör “kazaları”, çoğu ölümle sonuçlan son derece ciddi ve ihmaller sonucunda ortaya çıkan talihsizliklerdir.

Adı kaza olmakla birlikte, gerekli önlemlerin zamanında alınmasıyla bu kazaların önlenebilmesi pek ala mümkündür.

Bu önlemlerin neler olduğu da “Asansör Yönetmeliğiyle”, ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.

Söz konusu yönetmelikte, ister yük, ister insan taşıma amaçlı olsun her türlü asansörün imalat safhasında hangi standartlara uyması gerektiği,  piyasaya arz edilirken hangi koşulların olması gerektiği ve kullanımların nasıl olacağı ve bunların hangi kuruluşlarca denetleneceği belirtilmektedir.

Buna göre, imalat ve piyasaya arz safhasındaki denetimler Sanayi ve Teknoloji bakanlığı veya yetkilendireceği kuruluşlar eliyle yapılmaktadır.

Asansörlerin montajının belli esaslara göre yapılmasından sonra kullanım için ilgili merciden “İşletme Ruhsatı” alınması gerekir, ki genellikle esas sorun da burada başlamaktadır.

Yönetmeliğin, 21. maddesinde yer alan  “İşletme Ruhsatı, asansör firması tarafından Belediyeden veya Belediye hudutları dışındaki yapılar için Valilikten alınan belgedir. Bu belge verilirken; asansör firmasınca bu Yönetmelik gereği asansörün tasarımı, projelendirilmesi (avan, uygulama, mukavemet, trafik hesapları), imalatı ve montajı yapılarak ve bakım sözleşmesiyle bakımı üstlenilerek, can ve mal güvenliği açısından uygun olması ve CE uygunluk işareti ile Onaylanmış Kuruluştan alınan AT tip inceleme belgesinin ve AT uygunluk beyanının varlığı aranır. Belgesi bulunan ve CE uygunluk işareti taşıyan asansörler için ilgili kurumlarca ruhsat aşamasında ayrıca inceleme ve denetim yapılmaz.” Hükmü uyarınca bu belgeleri Belediyeler ve belediye sınırları dışındaysa valilikler vermektedir.

Kullanım aşamasındaki ikinci önemli ayak, yönetmelikte “bina sorumluları” denilen, yöneticilerle ilgili hususlardır.

22. maddede “Bina sorumlusu, asansörün, bu Yönetmelik kurallarına uygun olarak güvenli bir şekilde çalışmasını sağlamak amacı ile ayda bir defa düzenli bakımını ve onarımını bu Yönetmelikte tarif edilen asansör firmasına veya yetkili servisine yaptırmaktan ve kullanıcıların can ve mal güvenliğinin tam olarak sağlanması amacı ile gerek kullanım hatalarından, gerekse harici müdahalelerden meydana gelebilecek olan tehlikelerin önlenmesi için yapının bağlı bulunduğu belediye veya valilik tarafından ilk kontrolünü asansörün işletmeye açılmasından iki yıl sonra, daha sonraki kontrollerini de her yıl yaptırmaktan sorumludur.” Denilerek yöneticilerin sorumluluğu düzenlenmiştir.

Kullanım aşamasındaki üçüncü ayak da, asansörlerin bakımıdır.

Bu husus 23. madde düzenleniş olup, yapılması gerekenler şöyle tadat edilmiştir: “Bu Yönetmelik kapsamındaki asansörün kullanılması esnasında, temel sağlık ve emniyet gereklerinin devamlılığını teminen sürekli kontrol altında tutulabilmesi için;

a) Bina sorumlusu ile bir asansör firması veya onun yetkili servisi arasında garanti müddetince geçerli aylık bakım ve servis hizmetleri anlaşması yapılması zorunludur. Ayrıca, asansör firması arızaya müdahale zamanını söz konusu anlaşma metninde belirtmelidir.

b) Anlaşma yapılan firma, asansörü imal eden asansör firması veya onun yetkili servisi olabileceği gibi, bir başka asansör firması veya onun yetkili servisi olabilir. Ancak, garanti süresince aylık bakım ve servis hizmetleri için anlaşmaya bağlanan firma muhakkak asansörü imal eden asansör firması veya onun yetkili servisi olmalıdır.

c) Aylık bakım ve servis hizmeti verilen asansörde, orijinal yedek parça kullanılır.

d) Asansörü imal eden firma, yaptığı her tip ve özellikteki asansörün orijinal yedek parçalarını 10 yıl süreyle stokta bulundurmak ve kendisince imal edilen asansöre aylık bakım ve servis hizmeti veren bir başka asansör firması veya onun yetkili servisinin veya bina sorumlusunun bu konudaki talebini, acilen ve normal piyasa koşullarında mutlaka karşılamak zorundadır.”

Kullanım aşamasındaki son ve belki de en önemli ayaksa, yıllık kontrollerdir.

Yıllık kontrole ilişkin 24. madde de aynen, “Yapının bağlı bulunduğu belediyelerce veya belediye hudutları dışındaki yapılar için valiliklerce en az yılda bir kere her asansörün kontrolü yapılır. Ancak kadrosunda yeterli teknik eleman bulunmayan belediyeler veya valilikler yıllık kontrol işini dışarıdan elektrik ve/veya makine mühendisine yaptırabilir. Bu mühendis emniyet ve işletme yönünden tesisin işletilmesine engel bulunmadığını belirten ve sorumluluğunu taşıyan bir rapor verir.

Bu rapor 3 nüsha olarak düzenlenir; birer nüshası belediyede veya valilikte, asansör firmasında veya yetkili servisinde ve bina sorumlusunda muhafaza edilir. Bu raporun tanzim ettirilmesinin takibinden asansörün bulunduğu bina sorumlusu ve bakımını yapan firma müştereken sorumludur.”Denilmektedir.

Asansörlerle ilgili mevzuat böyle söylese de ne yazık ki, bunların tam ve zamanında yerine getirildiğini söylemek mümkün değildir.

Bugün ülkemizde başta büyük şehirler olmak üzere, binlerce asansör, işletme ruhsatı olmaksızın çalıştığı bilinmektedir.

Kaza olarak adlandırılan, aslında yönetmelik hükümlerinin uygulanmamasından kaynaklanan olayların önüne geçilmesi için, her şeyden önce yönetmelikle görev verilen kamu kurumlarının önderlik etmesi, görevlerini eksiksiz yapmaları gerekir.

Belediyeler ve valilikler, yönetmeliğin verdiği yükümlülüklerini yerine getirmeli, işletme ruhsatları olmayan asansörler için bu gerekliliği en kısa sürede tamamlatmalı, 24. maddede belirtilen yıllık kontrolleri aksaksız ve tavizsiz yerine getirmelidir.

Bu kontrollerde ihmali görülen yöneticiler olursa da, haklarında gerekli yasal işlemler neyse yapmalıdır.

Aksi, ihmal olur ki, “kamu” görevini ihmal ederse, gerisinin ne olacağını bilmek için kahin olmaya hiç gerek yoktur! 

Mustafa T. Turhan